جستجو در مقالات منتشر شده
۱ نتیجه برای پیکرۀ غیر صرفی فعل
محمود مهرآوران،
دوره ۷، شماره ۱ - ( ۱۲-۱۴۰۲ )
چکیده
بررسی و پژوهش دربارۀ هریک از مقوله های دستوری به شکل جدا و تخصصی، کار دستور زبان را در توصیف، تحلیل و آموزش زبان علمیتر و آسانتر می کند. در زبان فارسی، فعل از نظر ساختار به پنج نوع، تقسیم می‌شود. فعل مرکب، علاوه بر نقش نحوی در جمله، یکی از مقولات صرفی است که با ویژگیهای خود و تشخیص مصداق‌هایش محل اختلاف دستورنویسان بوده و هست. این پژوهش براساس تحقیقی چندساله و تشکیل پیکرهای مفصل از افعال مرکب (۵۵۰۰ فعل)، به توصیف ویژگی‌ها، انواع و تنوع کاربرد آن در زبان فارسی، می پردازد. ملاک انتخاب، استفاده و رواج این فعلها بوده نه فعلهایی که می توان ساخت. البته تعداد فعلهای مرکب طبعاً بیش از این تعداد است؛ و به اقتضای مطلب و پیام، فعلهای مرکب جدید میسازد. آمار این پیکره را می توان بیش از نود درصد افعال مرکب موجود در زبان فارسی امروز دانست. برخی از این فعلها را میتوان در موقعیتهای گوناگون به دو یا چند صورت به کاربرد که صورت دیگر در فهرست نیامده است. در این کار با نظر به آراء دستور نویسان و زبان‌شناسانی که آثارشان بیشتر مورد توجه بوده، ویژگی‌ها و شرایط تشخیص و کاربرد فعل مرکب را به دست داده است. نتیجۀ این پژوهش نشان می دهد که فعل مرکب پرکاربردترین نوع در میان افعال با فهرستی بسیار متنوع است. زیرا بسیاری از نامها و صفتها با یک فعل ترکیب می شود و از آن فعل مرکب ساخته می شود. و این نوع با حالت زایندگی خود، ترکیبی بودن زبان فارسی را بیشتر نشان می دهد. بهترین ملاک برای شناخت این فعل، بررسی آن در هر جمله به شکل جداگانه است. خصوصاً بسیاری از مفاهیم جدید و واژه های دخیل در زبان با یک فعل فارسی به ترکیب تبدیل می شود. فعل مرکب فقط از دو کلمه ساخته نمی شود بلکه بیشتر از دو کلمه نیز هست. این فعل از نظر ساختار و نشانه های ظاهری با ترکیب اسم/ صفت + فعل و از نظر معنایی با معنای یکپارچۀ ترکیب می شود. در ساخت فعل مرکب انواع فعلهای ساده، پیشوندی و مرکب و مجموعاً ۸۴ فعل، به کار می‌رود؛ اما فعلهای «کردن» و «شدن» بیشترین کاربرد را دارند. همچنین بسیاری از افعال مرکب با «شدن» مجهول می‌شوند. اجزای فعل مرکب از نظر کنار هم قرارگرفتن سه وضعیت دارند: گروهی هیچگاه از هم جدا نمی‌شوند؛ در گروهی از آنها بین دو جزء فاصله می‌افتد اما از ترکیب خارج نمی‌شوند. اجزای تعداد فراوانی از افعال مرکب از هم جدا می‌شوند و فعل را از ترکیب خارج می‌سازند که زبان محاورۀ امروز در جداشدن این اجزا بسیار تأثیرگذار است.
آیتمی وجود ندارد
