دوره 8، شماره 2 - ( 3-1404 )
جلد 8 شماره 2 صفحات 114-91 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Arefi A, Karimpour Kasin R. (2025). A Study of the Representation of Justice and the Critique of Governmental Power in Letter 45 of Nahj al-Balagha Based on Norman Fairclough's Critical Discourse Analysis [In Persian]. JSAL. 8(2), 91-114.
URL: http://jsal.ierf.ir/article-1-193-fa.html
URL: http://jsal.ierf.ir/article-1-193-fa.html
عارفی احمد، کریم پور کاسین رضا.(1404). بازنمایی عدالت و نقد قدرت حکومتی در نامه 45 نهج البلاغه براساس تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف زبان کاوی کاربردی 8 (2) :114-91
1- دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
2- دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تهران، تهران، ایران ،rezakarimpor1381@gmail.com
2- دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تهران، تهران، ایران ،
چکیده: (1913 مشاهده)
این پژوهش با هدف تحلیل گفتمان انتقادی نامه ۴۵ نهج‌البلاغه، خطاب به عثمان بن حنیف، فرماندار بصره، به بررسی بازنمایی مفاهیم عدالت و نقد قدرت حکومتی بر اساس چارچوب سه‌بعدی نورمن فرکلاف (توصیف، تفسیر، تبیین) می‌پردازد. نهج‌البلاغه، مجموعه‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان حضرت علی (ع)، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین متون دینی، سیاسی و اجتماعی در فرهنگ اسلامی، منبعی غنی از تعالیم اخلاقی، اصول حکومتی و عدالت اجتماعی است. نامه ۴۵، با تمرکز بر نقد رفتار کارگزار حکومتی و تأکید بر ساده‌زیستی و عدالت، نمونه‌ای برجسته از گفتمان انتقادی علوی است که به دلیل عمق محتوایی و بلاغت زبانی، برای تحلیل گفتمانی مناسب است. این پژوهش به دنبال پاسخ به دو پرسش اصلی است: ۱) مفاهیم عدالت و نقد قدرت چگونه و با چه سبک‌های زبانی در نامه ۴۵ بازنمایی شده‌اند؟ ۲) رابطه زبان، جامعه و قدرت طبق سطوح سه‌گانه فرکلاف در این نامه چگونه است؟ روش تحقیق مبتنی بر تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف است که در سه سطح متنی (توصیف)، فرآیندهای تولید و دریافت گفتمان (تفسیر) و کنش اجتماعی (تبیین) انجام شده است. در سطح توصیف، ویژگی‌های زبانی مانند واژگان ارزش‌محور (تقوا، عدالت، زهد)، ساختارهای دستوری آمرانه و پرسشی، و ابزارهای بلاغی نظیر استعاره، سجع و تضاد بررسی شدند. این عناصر، عدالت را به‌عنوان ارزشی الهی و عملی بازنمایی کرده و رفتار ناشایست کارگزاران را نقد می‌کنند. در سطح تفسیر، بستر تاریخی-اجتماعی دوره خلافت حضرت علی (ع) (۳۵-۴۰ هجری)، با چالش‌هایی مانند نابرابری طبقاتی و فساد حکومتی، تحلیل شد. این نامه، با لحنی چندلایه (آمرانه، ناصحانه، عاطفی)، عثمان بن حنیف و جامعه اسلامی را به بازنگری رفتار و پایبندی به ارزش‌های عدالت‌محور دعوت می‌کند. در سطح تبیین، نامه ۴۵ به‌عنوان کنشی اجتماعی، گفتمان عدالت‌محور علوی را در برابر هژمونی اشرافی‌گری و فساد ترویج داده و با بازسازی هویت کارگزاران به‌عنوان خدمتگزاران مردم، به تحول ساختارهای اجتماعی کمک می‌کند.دستاوردهای پژوهش نشان می‌دهند که نامه ۴۵ از طریق سازوکارهای زبانی و گفتمانی، عدالت را به‌عنوان ارزشی عملی و الهی تثبیت کرده و با افشای نابرابری‌ها و فساد، گفتمان‌های هژمونیک را به چالش می‌کشد. استفاده از واژگان دینی، استعاره‌هایی مانند تشبیه دنیا به «دانه تلخ درخت بلوط» و ساختارهای امری و پرسشی، پیام عدالت‌محور را با اقتدار و تأثیر عاطفی منتقل می‌کنند. این نامه، با پیوند ارزش‌های دینی و مسئولیت‌های حکومتی، نه‌تنها رفتار کارگزاران را اصلاح می‌کند، بلکه هویت جامعه اسلامی را به‌عنوان جامعه‌ای عدالت‌محور بازسازی می‌کند. یافته‌ها همچنین کاربرد گفتمان علوی در نقد نظام‌های سیاسی معاصر را تأیید می‌کنند، به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند شفافیت، پاسخگویی حکومتی و مبارزه با نابرابری اقتصادی. این پژوهش، با پر کردن خلأ تحلیل مستقل نامه ۴۵، گامی در راستای شناخت عمیق‌تر ارزش‌های نهج‌البلاغه برمی‌دارد و پیشنهاد می‌کند که پژوهش‌های آتی به مقایسه تطبیقی نامه‌های نهج‌البلاغه یا تحلیل گفتمان‌های معاصر با الهام از گفتمان علوی بپردازند.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تحلیل گفتمان
دریافت: 1404/1/5 | پذیرش: 1404/3/10 | انتشار: 1404/3/10
دریافت: 1404/1/5 | پذیرش: 1404/3/10 | انتشار: 1404/3/10
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |