تحلیل فعل مرکب در زبان فارسی براساس پیکره آن

مهرآوران, محمود

زبان‌ کاوی کاربردی

دوره 7، شماره 1 - ( زبان کاوی کاربردی (JSAL) 1402 ) جلد 7 شماره 1 صفحات 105-83 | برگشت به فهرست نسخه ها

Mendeley

Zotero

RefWorks

Mehravaran M. (2024). Examination of Compound Verbs in the Persian Language through Corpus Analysis [In Persian]. JSAL. 7(1), 83-105.
URL: http://jsal.ierf.ir/article-1-116-fa.html

مهرآوران محمود. تحلیل فعل مرکب در زبان فارسی براساس پیکره آن زبان کاوی کاربردی (JSAL) 1402; 7 (1) :105-83

URL: http://jsal.ierf.ir/article-1-116-fa.html

تحلیل فعل مرکب در زبان فارسی براساس پیکره آن

محمود مهرآوران^*

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات علوم انسانی، دانشگاه قم، قم، ایران ، mehravaran72m@gmail.com

چکیده: (473 مشاهده)

بررسی و پژوهش دربارۀ هریک از مقوله ‏های دستوری به شکل جدا و تخصصی، کار دستور زبان را در توصیف، تحلیل و آموزش زبان علمی‏تر و آسان‏تر می‏ کند. در زبان فارسی، فعل از نظر ساختار به پنج نوع، تقسیم می‌شود. فعل مرکب، علاوه بر نقش نحوی در جمله، یکی از مقولات صرفی است که با ویژگی‏های خود و تشخیص مصداق‌هایش محل اختلاف دستورنویسان بوده و هست. این پژوهش براساس تحقیقی چندساله و تشکیل پیکره‏ای مفصل از افعال مرکب (5500 فعل)، به توصیف ویژگی‌ها، انواع و تنوع کاربرد آن در زبان فارسی، می پردازد. ملاک انتخاب، استفاده و رواج این فعلها بوده نه فعلهایی که می‏ توان‏ ساخت. البته تعداد فعلهای مرکب طبعاً بیش از این تعداد است؛ و به اقتضای مطلب و پیام، فعلهای مرکب جدید می‏سازد. آمار این پیکره را می‏ توان بیش از نود درصد افعال مرکب موجود در زبان فارسی امروز دانست. برخی از این فعلها را می‏توان در موقعیتهای گوناگون به دو یا چند صورت به‏ کاربرد که صورت دیگر در فهرست نیامده است. در این کار با نظر به آراء دستور نویسان و زبان‌شناسانی که آثارشان بیشتر مورد توجه بوده، ویژگی‌ها و شرایط تشخیص و کاربرد فعل مرکب را به دست داده است. نتیجۀ این پژوهش نشان می‏ دهد که فعل مرکب پرکاربردترین نوع در میان افعال با فهرستی بسیار متنوع است. زیرا بسیاری از نامها و صفتها با یک فعل ترکیب می‏ شود و از آن فعل مرکب ساخته می شود. و این نوع با حالت زایندگی خود، ترکیبی بودن زبان فارسی را بیشتر نشان می ‏دهد. بهترین ملاک برای شناخت این فعل، بررسی آن در هر جمله به شکل جداگانه است. خصوصاً بسیاری از مفاهیم جدید و واژه ‏های دخیل در زبان با یک فعل فارسی به ترکیب تبدیل می‏ شود. فعل مرکب فقط از دو کلمه ساخته نمی‏ شود بلکه بیشتر از دو کلمه نیز هست. این فعل از نظر ساختار و نشانه‏ های ظاهری با ترکیب اسم/ صفت + فعل و از نظر معنایی با معنای یکپارچۀ ترکیب می‏ شود. در ساخت فعل مرکب انواع فعلهای ساده، پیشوندی و مرکب و مجموعاً 84 فعل، به کار می‌رود؛ اما فعلهای «کردن» و «شدن» بیشترین کاربرد را دارند. همچنین بسیاری از افعال مرکب با «شدن» مجهول می‌شوند. اجزای فعل مرکب از نظر کنار هم قرارگرفتن سه وضعیت دارند: گروهی هیچگاه از هم جدا نمی‌شوند؛ در گروهی از آنها بین دو جزء فاصله می‌افتد اما از ترکیب خارج نمی‌شوند. اجزای تعداد فراوانی از افعال مرکب از هم جدا می‌شوند و فعل را از ترکیب خارج می‌سازند که زبان محاورۀ امروز در جداشدن این اجزا بسیار تأثیرگذار است.

واژه‌های کلیدی: زبان شناسی اجتماعی، زبان فارسی، قواعد زبانی، فعل مرکب، پیکرۀ صرفی فعل، پیکرۀ غیر صرفی فعل

متن کامل [PDF 606 kb] (38 دریافت)

نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: زبان شناسی اجتماعی
دریافت: 1402/7/2 | پذیرش: 1402/12/25 | انتشار: 1402/12/25

ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
	این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.